«Սովետական անձնագրով որևէ տեղաշարժ չէիր կարող անել, ճամփորդել, իսկ ես ուզում էի աշխարհը տեսնել»
15.05.2020 | 00:47
«Իրատեսի» հյուրը դերասան, բեմադրիչ ԺԻՐԱՅՐ ԲԱԲԱԶՅԱՆՆ է: Նրա գործունեության շրջանակները շատ լայն են, նա ապրել և աշխատել է աշխարհի տարբեր երկրներում: Նաև հետաքրքիր պատմություն ունի արվեստագետի գերդաստանը: Այս հարցերին ենք մասնավորապես անդրադարձել մեր զրույցի ընթացքում:
-Ժիրայր, կորոնավիրուսի արհեստածին լինելն արդեն չի էլ քննվում, և ասում են, որ այս համաշխարհային դժբախտությունը մեր վզին փաթաթողները հենց գերակա նպատակ են ունեցել խաթարելու մարդկային շփումը, մարդկանց միջև նորմալ փոխհարաբերությունների համակարգը: Դուք համամի՞տ եք:
-Չգիտեմ: Դրանք ընդամենը ենթադրություններ են, որ այս համավարակը միջազգային ինչ-որ կազմակերպությունների կողմից հատուկ արված բան է: Հնարավոր է, որ այս ամենն ուրիշ նպատակով է ստեղծվել, բայց հիմա ուրիշ տեղ է խփում: Գուցե այն ստեղծողները չէին էլ մտածում, որ տարածումն այսքան լայն կլինի, որ հետևանքներն այսքան լուրջ կլինեն: Ամեն դեպքում, եթե ուզում էին վնասել այս կամ այն երկրի տնտեսությանը, արդեն ամբողջ աշխարհի տնտեսությունը ձեռքից գնաց, վնասն ուրիշ մասշտաբների մեջ մտավ: Շատ բան է կախված երկրի ղեկավարից: Օրինակ՝ Ամերիկայի նախագահը խենթանոց տարվելու մեկն է, նրա պատճառով շատ մահեր եղան այդ երկրում: Ապուշություններ է դուրս տվել, մարդկանց առաջարկել ժավելով ախտահանվել: Մարդիկ էլ ժավել են խմել ու մահացել: Կանադան ու եվրոպական երկրներն էլ, հատկապես՝ Իտալիան, Ֆրանսիան, ուրիշ ծայրահեղության մեջ են. ամեն ինչ փակել են, փողոցները լրիվ դատարկ են: Մեզ մոտ էլ մարդիկ ուրախ-զվարթ փողոց են իջնում. չգիտեմ՝ որքանո՞վ է դա ճիշտ:
-Իմ կարծիքն այն է, որ այստեղ մարդիկ չեն գիտակցում վտանգի իրական մեծությունը: Համաձայն չե՞ք:
-Այո՛, չեն գիտակցում: Գոնե դիմակներով դուրս գան փողոց:
-Ոչ միայն դիմակներով չեն, այլև դիմակ ու ձեռնոց կրող մարդկանց նայում են իբրև այլմոլորակայինների:
-Ինչպես նայում են, նայեն: Եթե ես դուրս եմ գալիս գնումներ անելու, և՛ դիմակ եմ կրում, և՛ ձեռնոց: Բարեբախտաբար, շուկայում, առևտրի կենտրոններում բոլորն էլ դիմակով ու ձեռնոցով են: Բայց փողոցում ահավոր է պատկերը, ապուշի նման քայլում են՝ ուրախ-զվարթ, ո՛չ սոցիալական տարածությունն են պահում, ո՛չ հիգիենայի տարրական կանոնները: Արդեն շատ վախենալու վիճակ է:
-Կիլիկյան Հայաստանի անկումը Ձեր գերդաստանի համար եղել է ոչ միայն ազգային, այլև անձնական ողբերգություն, այս պատմական իրողությունն ինչպե՞ս է առնչվում Ձեր նախնիների հետ:
-1919-ին՝ Ֆրանսիական մանդատի ժամանակ, երբ հայկական կողմից Պողոս Նուբար Փաշան վարում էր բանակցություններ, իմ մեծ պապը՝ Միհրան Տամատյանը, եղել է Կիլիկիայի լիազոր ներկայացուցիչը, որին Եգիպտոսից ուղարկել են Կիլիկիա՝ որպես ամենայն հայոց ներկայացուցիչ: Գիտեք պատմությունը, ամեն ինչ շատ վատ ավարտվեց, ֆրանսիացիները դավաճանեցին հայերին, Քեմալ Աթաթուրքի կողմն անցան: Տամատյանը փորձեց անկախ Կիլիկյան Հայաստան ստեղծել, բայց ֆրանսիացիները զենքերով եկան, բոլորին պառլամենտից դուրս քշեցին, ձերբակալեցին, Տամատյանին նստեցրին գնացք և հետ ուղարկեցին: Մեծ մայրս շատ է պատմել ինձ կիլիկյան այդ ժամանակաշրջանի մասին: Շատերն են այդ ժամանակ գնացել Կիլիկյան Հայաստան: Այդ ժամանակաշրջանը շատ նման է մեր վերջին տարիների պատմությանը: Երբ Հայաստանում անկախություն հռչակվեց, 1990-ականներին շատ կարևոր մասնագետներ եկան-լցվեցին Հայաստան՝ նպատակ ունենալով ինչ-որ մի բան անել հայրենիքի համար, իրենց միջազգային փորձառությունից մի բան ներդնել Հայաստանում: Նույնն էլ այն տարիներին է եղել: Տարբեր տեղերից եկել են բժիշկներ, մանկավարժներ, մշակույթի գործիչներ: Թերթեր են ստեղծել, կրթությամբ են զբաղվել, նույնիսկ թատրոն են բացել: Մեծ մայրս ասում է, որ ֆրանսիացիները ապշահար էին: Նրանք սպասել են, որ մի կոտորված ժողովուրդ պիտի տեսնեն, որը բեդուինների նման ապրում է փողոցներում, վրաններում: Բայց մեկ էլ տեսնում են բարձր ինտելեկտուալ մի խավ, մարդիկ, որոնք հանդիսություններ են կազմակերպում, ճառեր են արտասանում մաքրամաքուր ֆրանսերենով, դաշնամուր են նվագում: Մեծ մորս ամեն մի հիշողությունը փոքրիկ պատմություն է, վավերագրություն, որի մասին շատ քիչ է խոսվում: Եվ հիմա էլ իմ մայրն է ամեն անգամ ախուվախ անում, երբ հիշում է, թե ինչպես ենք կորցրել Կիլիկիան, թե ինչպես է մեր ձեռքից գնացել ծովեզերքը, թե ինչ հնարավորություններ կբացվեին մեր առջև, եթե ծով ունենայինք:
-Դուք ապրել եք աշխարհի տարբեր երկրներում՝ Եգիպտոս, Ամերիկա, Ֆրանսիա, Մեծ Բրիտանիա, Հայաստան: Որտե՞ղ եք Ձեզ տանը զգում:
-Ոչ մի տեղ, թերևս: Ես Եգիպտոսում եմ ապրել, բայց եգիպտացի չեմ զգում ինձ: Արաբների հետ գրեթե շփում չունեինք: Գնում էինք դպրոց, դպրոցից հետո՝ ակումբ, եկեղեցի: Իմ միջավայրում բոլորը հայեր էին: Միշտ ասում եմ, որ արաբները Եգիպտոսում ոնց որ կինոյի մասսովկա լինեին: Դա կապ չուներ ինձ հետ: Դրանից հետո գնացել եմ Կիպրոս, սովորել Մելքոնյան գիշերօթիկ դպրոցում, որտեղ էլի միայն հայեր էին շուրջս: Դուրս էլ չէինք գալիս դպրոցից, փակ գիշերօթիկ դպրոց էր: Ես երկար ժամանակ հայի մի տեսակ էի ճանաչում՝ եգիպտահայ: Բայց հետո տեսա, որ սիրիահայ կա, ռուսահայ կա, լիբանանահայ կա, հունահայ կա, որոնցից ամեն մեկը տարբեր մշակույթ է կրում, տարբեր մտածողություն ունի, տարբեր ավանդույթներ: Հետո եկա Հայաստան, մնացի հինգ տարի, կոմունիստական աշխարհը լավ ճանաչեցի, բրեժնևյան «գեղեցիկ» օրերն ապրեցի այստեղ: Եթե ավարտելուց հետո որոշեի մնալ Հայաստանում, կդառնայի սովետական քաղաքացի, բայց սովետական անձնագրով որևէ տեղաշարժ չէիր կարող անել, ճամփորդել, իսկ ես ուզում էի աշխարհը տեսնել: Կար նաև լեզվի հարցը: Ինչքան էլ որ մենք հինգ տարի ինստիտուտում սովորել էինք արևելահայերեն, արևելահայերենով խաղում էինք թատրոնում, լեզուն, առոգանությունը մաքրում անճշտություններից, միևնույն է, ես հասկացա, որ լեզվական պատնեշի պատճառով ինձ համար հնարավոր չէ կարիերա անել Հայաստանում, բացի, թերևս, Հակոբ Պարոնյանի պիեսներում դերեր խաղալուց: Գնացի Եգիպտոս, որտեղ նույնպես իմ առոգանության մեջ շեղումներ էին նկատում: Գիտեի, որ Փարիզը միակ լուծումն է ինձ համար, որովհետև այնտեղ դերասանական ասպարեզն ազատ է, լեզվական խոչընդոտների պատճառով չեն փակվում դռները: Բայց ես չունեի համապատասխան փաստաթղթեր և չէի կարող մնալ այնտեղ: Նույն դժվարություններն ունեցել եմ նաև Լոնդոնում, որտեղ փորձել եմ ապրել երկու տարի: Հայաստանում ուսանող եղածս տարիներին մայրս և հայրս տեղափոխվել էին Ամերիկա: Ես էլ գնացի նրանց մոտ, դարձա Հայկական ընդհանուր բարեգործական միության արևմտյան բաժանմունքի գեղարվեստական ղեկավարը Լոս Անջելեսում: Չորս տարի մնացի այնտեղ, բայց շատ նեղված, որովհետև ամեն ինչ սիրողական մակարդակի էր: Խոսքս ոչ այնքան դերասաններին է վերաբերում, որքան կազմակերպական կողմին: Հրաժարական տվեցի, բայց բախտս բերեց, որովհետև սկսեցի աշխատել ամերիկյան կինոյում և հեռուստատեսությունում:
-Կարծեմ այնքան էլ դյուրին չէ այդ ասպարեզներում հայտնվելը, չզարմացա՞ք, որ Ձեզ ընձեռվեց նման հնարավորություն:
-Ես նման բան չէի պատկերացրել, կարծում էի, որ իմ ճակատագիրը կապված է սփյուռքահայ թատրոնի հետ, որը սիրողական մակարդակից պրոֆեսիոնալի բարձրացնելու միամիտ երազանքն ունեի: Բայց փաստորեն սկսեցի օտար շրջանակում աշխատել: Բայց քանի որ Ամերիկան չէի սիրում, աչքս միշտ Ֆրանսիայի կողմն էր: Եգիպտոսում ապրածս տարիներից սկսած՝ ֆրանսիական մշակույթի թողած հետքն ինձ վրա շատ հզոր էր: Այդ մշակույթով եմ ես զարգացել Եգիպտոսում, ֆրանսերենն այնտեղ եմ սովորել: Այնտեղ բոլոր օտարները՝ հույն, հրեա, հայ, իրար հետ ֆրանսերեն էին խոսում: Այդ հիմա է, որ անգլերեն են խոսում միմյանց հետ: Եթե կարճ պատասխանեմ Ձեր հարցին՝ ես Ֆրանսիայում և Հայաստանում ինձ հավասարապես տանն եմ զգում: Ամեն բան որոշվում է լեզվի և մշակույթի իմացությամբ: Բայց Ֆրանսիայում գործի առումով ավելի բավարարված եմ, որովհետև ինձ մշտապես դերեր են առաջարկում, ես խաղում եմ: Այստեղ չեն առաջարկում, որովհետև մտածում են, որ վատ պիտի խոսեմ հայերեն: Շատ իզուր…
Զրույցը վարեց
Կարինե ՌԱՖԱՅԵԼՅԱՆԸ
Հեղինակի նյութեր
- Անհամբեր ու սիրով եմ սպասում իր հերթական գրին, ես էդ գրի մշտամնա ընթերցողն եմ
- Դերենիկ Դեմիրճյանի ժառանգության արժևորումը՝ ժամանակակից գիտական խոսքով
- Երախտագիտություն՝ կինոլեզվով
- Դերենիկ Դեմիրճյան-145
- «Այս մարդիկ չեն սիրում մեր ժողովրդին, պատրաստ չեն նրա հոգսը կրելու՝ առանց պարգևավճարի»
- «Պետությունը կորցրել է իր դեմքը, և եթե մենք թույլ տանք, որ այս ճգնաժամն ավելի խորանա, ուղղակի կկործանվենք»
- «Կա այսպիսի մի կարծիք՝ հարկ է ստեղծել Հայաստան ամրոց-պետություն»
- «Մի բան հստակ է՝ այս իշխանությունները պետք է անհապաղ հեռանան»
- «Եթե մեր մշակույթը լիներ բարձր մակարդակի վրա, մենք այսօրվա ողբերգությունը չէինք ունենա»
- «Մեր թշնամու գործած ոճիրներից ու հանցագործություններից ոչ մեկը թույլատրված չէր որևէ օրենքով»
- «Ի սկզբանե մտածել են արնաքամ անել ժողովրդին, բերել-հասցնել մի վիճակի, որ հետո ասեն՝ դե՜, չդիմացանք, ու ստորագրեն այս փաստաթուղթը»
- «Վերջին տեխնոլոգիաներով զինված հարուստ, անպարտ բանակ, սեփականին զուգահեռ՝ պետական հզոր արդյունաբերություն պիտի ստեղծենք»
- «Եթե հիմա ենք գնում փոխզիջման, դրա տակ ի՞նչ է ենթադրվում. ինքնաոչնչացու՞մ, ինքնասպանությու՞ն»
- «Աստված մեզ հետ է և մեր արդար գործին զորավիգ»
- «Պարտադրված պատերազմը, իհարկե, ծանր բան է, բայց մենք պատրաստ էինք դրան»
- «Հանուն ազգի, հանուն հայրենիքի զոհվածների հերոսությունը չափանիշների փոփոխության ենթակա չէ»
- «Ինչպես Հիսուսը, այդպես էլ Նարեկացին Աստծուց ներողություն է խնդրում բոլորիս մեղքերի համար»
- «Մենք աշխարհի մեջ ենք, ու աշխարհն է մեր մեջ. պարզապես, որպես գաղտնի զենք, ունենք Ոգին, որ մեզ պահել ու պահելու է»
- «Մենք Աստուծոյ փառք կու տանք, որ հայրենիքը կը մնայ հայրենիք եւ մեր մնայուն հասցէն»
- «Կարդում էի այն ստեղծագործությունների ցանկը, որ պատրաստվում են հանելու դպրոցական դասագրքերից, ու սարսափում էի»
Մեկնաբանություններ